ERFRECHT - 17.03.2025

Wie bepaalt wie de erfgenamen zijn van de overledene?

Parentele stelsel

In het erfrecht kennen we het zogenaamde ‘parentele stelsel’. De wettelijke ordening bepaalt wie de erfgenamen van de overledene zijn. Het staat de erflater vrij om in zijn testament van het wettelijke stelsel af te wijken.

De verschillende groepen van erfgenamen. De erfrechtelijke volgorde is als volgt:

1. de niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot van de erflater tezamen met diens kinderen;
2. de ouders van de erflater tezamen met diens broers en zussen;
3. de grootouders van de erflater;
4. de overgrootouders van de erflater.

Verwantschap. Uit dit overzicht blijkt dat in het wettelijke erfrecht alleen bloedverwanten en de echtgenoot van de erflater erven. Bloedverwanten die niet in familierechtelijke betrekking tot de erflater staan, erven niet. Enkel biologisch verwantschap is dus niet voldoende om te erven. In dat kader is er de mogelijkheid om het ouderschap gerechtelijk te laten vaststellen. Gerechtelijke vaststelling van het ouderschap heeft terugwerkende kracht. Daardoor kan er alsnog een erfgenaamschap ontstaan.

Plaatsvervulling. Plaatsvervulling kan in meerdere gevallen optreden, bijv. bij het vooroverlijden van een erfgenaam. Plaatsvervulling houdt in dat de afstammelingen in de plaats treden van de aanvankelijke erfgenaam. Plaatsvervulling vindt uitsluitend plaats voor kinderen, broers, zussen, grootouders en overgrootouders. Voor de echtgenoot en ouders van de erflater gelden de regels van plaatsvervulling dus niet. Binnen iedere groep erven degene die tezamen uit eigen hoofde (dus niet bij plaatsvervulling) erven, voor gelijke delen.

Voorbeeld 1.Jan is alleenstaand en heeft twee kinderen. Wie zijn de wettelijke erfgenamen van Jan? Jan heeft geen echtgenoot of geregistreerd partner. Hij heeft wel kinderen. Dat betekent dat zijn kinderen zijn enige erfgenamen zijn, ieder voor de helft. Omdat er erfgenamen in groep 1 zitten, hoeven we in beginsel niet verder te zoeken in groep 2, 3 of 4.

Voorbeeld 2.Jan is alleenstaand en heeft geen kinderen, maar wel twee ouders, een broer en een zus. Wie zijn de erfgenamen van Jan? In dit voorbeeld heeft Jan geen erfgenamen in groep 1. Dat betekent dat er verder gezocht moet worden. Jan heeft wel erfgenamen in groep 2. De ouders, broer en zus van Jan erven ieder een kwart.

Voorbeeld 3.Jan is alleenstaand en heeft geen kinderen, maar wel twee ouders, twee broers en twee zussen. Wie zijn de erfgenamen van Jan? Wederom zitten we in groep 2. In groep 2 geldt een bijzondere regel. Indien een ouder door toepassing van het wettelijke erfrecht minder erft dan een 1/4 deel, wordt het erfdeel van een ouder verhoogd naar een 1/4 deel. Volgens het systeem zou iedere erfgenaam 1/6 deel erven. Dat is minder dan 1/4 deel. Het erfdeel van de ouders van Jan wordt daarom verhoogd naar een 1/4 deel (per ouder). De andere helft wordt verdeeld over de broers en zussen. Dat betekent dat iedere broer en zus nog 1/8 deel erft.

Het opstellen van een testament

Door het opstellen van een testament kan van de wettelijke ordening worden afgeweken. Het staat Jan immers vrij om te bepalen wie zijn erfgenamen zijn. Voor de erfgenamen in groep 1 (echtgenoot en kinderen) gelden bij een uitsluiting als erfgenaam nog bijzondere regels. Ook als zij onterfd zijn, hebben zij volgens het wettelijk erfrecht toch nog bepaalde aanspraken (opeisbare legitieme portie).