Testament voor ondernemer goed regelen, zodat onderneming niet in verkeerde handen belandt

Ondernemer en starter. Een (startende) ondernemer doet er goed aan om een testament op te stellen, waarin de continuïteit van de onderneming goed wordt geregeld. Anders is de wettelijke verdeling van toepassing en komt het bedrijf mogelijk terecht bij iemand anders dan de beoogde bedrijfsopvolger. Waar moet u dan aan denken? Wat kan er in dat testament worden vastgelegd? Wat is goed om te weten?

Wettelijke verdeling

Heeft een (startende) ondernemer geen testament en is hij getrouwd en heeft kinderen, dan is de wettelijke verdeling van toepassing. Let op 1.  Dat is ook het geval als hij al eerder een testament heeft gemaakt, waarin de wettelijke verdeling is vastgelegd. Op basis daarvan wordt de gehele nalatenschap (de erfenis) van de ondernemer toegedeeld aan zijn echtgenote. Let op 2.  Dat geldt dus ook voor zijn ondernemingsvermogen. De kinderen krijgen een vordering op hun langstlevende ouder ter grootte van de waarde van hun erfdeel. Maar deze vordering is normaal gesproken pas opeisbaar na het overlijden van de langstlevende ouder.

Verdeling ongedaan maken. Is het niet de bedoeling dat de echtgenoot van de ondernemer, maar een van de kinderen het bedrijf overneemt, dan moet de wettelijke verdeling door de echtgenoot van de ondernemer ongedaan worden gemaakt. Dat moet gebeuren binnen drie maanden na het overlijden en heeft tot gevolg dat de nalatenschap door de erfgenamen in onderling overleg moet worden verdeeld. Daarbij kunnen alle bedrijfsgoederen van de onderneming aan de beoogde bedrijfsopvolger worden toegedeeld. Maar daarmee moeten alle erfgenamen instemmen. De bedrijfsopvolger is dan afhankelijk van de medewerking van zijn moeder en van zijn broers en zussen. Ligt een van hen dwars, dan wordt de onderneming niet aan hem toegedeeld.

Toedeling door de rechter. Is dat het geval, dan kan het kind dat het bedrijf wil overnemen, bij de kantonrechter het verzoek indienen dat aan hem alle bedrijfsgoederen worden toegedeeld. Hij moet dan aantonen dat hij daarbij een zwaarwegend belang heeft en dat de rechten van de overige erfgenamen niet worden geschonden. Als de rechter de bedrijfsgoederen aan hem toewijst, zal hij een redelijke prijs vaststellen die de bedrijfsopvolger aan de overige erfgenamen moet betalen. Hoe hoog deze prijs en hoe deze door de rechter wordt berekend, zal dan blijken.

BV? Ook van de BV-aandelen!

Wordt het bedrijf gevoerd in een BV, dan behoren niet de bedrijfsgoederen, maar de aandelen van de BV tot de nalatenschap. De bedrijfsgoederen zijn eigendom van de BV. In dat geval kan de bedrijfsopvolger aan de kantonrechter vragen dat alle BV-aandelen aan hem worden toegedeeld. Ook in dat geval zal de rechter de prijs vaststellen die de bedrijfsopvolger aan de andere erfgenamen moet voldoen. Let op.  Als voorwaarde voor toedeling geldt dat de bedrijfsopvolger al bestuurder (directeur) is van de BV op het moment van overlijden van de ondernemer of dat hij in diens plaats tot bestuurder wordt benoemd.

Nadelen toedeling door kantonrechter. Aan toedeling van de bedrijfsgoederen of van de BV-aandelen kleven enkele nadelen.

• De rechter moet een belangenafweging maken tussen alle erfgenamen en ook moet hij de hoogte van de waarde van de bedrijfsgoederen of de BV-aandelen vaststellen. Daarover zal hij aan deskundigen advies vragen, maar daar gaat geruime tijd overheen. Als dat te lang duurt, kan het ten koste gaan van de continuïteit van de onderneming. Zolang er geen uitsluitsel is, kan niemand beslissingen nemen in het bedrijf.
• Niet alleen de beoogde bedrijfsopvolger, maar ook ieder van de andere kinderen (en zelfs hun echtgenoten!) kunnen bij de kantonrechter het verzoek indienen dat de bedrijfsgoederen of de BV-aandelen aan hen worden toegedeeld. De rechter zal dan alle belangen tegen elkaar moeten afwegen en de uitkomst daarvan is ongewis.
• Mogelijk wordt er door de rechter een te hoge waarde vastgesteld die onmiddellijk door de bedrijfsopvolger moet worden verrekend met de overige erfgenamen. Dat kan hem en daarmee ook de onderneming in financiële problemen brengen.
• Gaat het om aandelen van een BV met meerdere aandeelhouders, dan kunnen de statuten bepalen dat in geval van overlijden de aandelen te koop worden aangeboden aan de andere aandeelhouders. Let op.  Deze regeling gaat dan voor de wettelijke regeling van toedeling door de kantonrechter.

BOR niet van toepassing. Door de wettelijke verdeling kan de onderneming dus terechtkomen bij een andere persoon dan die de ondernemer als bedrijfsopvolger voor ogen had. Ook wordt het risico gelopen dat de BOR (bedrijfsopvolgingsregeling in de Successiewet 1956) niet van toepassing is. Is dat het geval, dan kan het zijn dat er geld moet worden onttrokken aan het bedrijf om de erfbelasting te kunnen voldoen. Zo komt weer de bedrijfscontinuïteit in gevaar.

Wie gaat er actie ondernemen?

Het belangrijkste is het benoemen van een executeur. Dat is de persoon die na het overlijden van de ondernemer onmiddellijk actie onderneemt om de continuïteit van de onderneming te waarborgen. Hij neemt alle belangrijke beslissingen die direct te maken hebben met de bedrijfsvoering van de onderneming. Als executeur kan de beoogde bedrijfsopvolger worden aangewezen, maar dat mag ook iemand anders zijn. Het is belangrijk dat de executeur iemand is die verstand heeft van bedrijfsvoering en van financiële en juridische zaken. De taken en bevoegdheden van de executeur worden in het testament vastgelegd. Tip.  Wordt hij tevens benoemd tot afwikkelingsbewindvoerder, dan kan hij bij de uitoefening van zijn taak niet door de erfgenamen worden gedwarsboomd. Ook kan in het testament de beloning voor de executeur worden geregeld.

Vergeet ook deze zaken niet!

Andere belangrijke zaken die in het testament moeten worden geregeld zijn de hiernavolgende.

• De benoeming van de beoogde bedrijfsopvolger. Daarmee schept de erflater duidelijkheid over wie er naar zijn mening het bedrijf moet gaan leiden.
• Het toekennen van een legaat aan de bedrijfsopvolger van de bedrijfsgoederen of van de BV-aandelen. Door toekenning van een legaat worden deze vermogensbestanddelen afgescheiden van het overige vermogen van de nalatenschap en hoeven daarom niet in de verdeling te worden meegenomen. De executeur kan het legaat onmiddellijk uitkeren aan de bedrijfsopvolger, zodat hij de leiding van het bedrijf op zich kan nemen.
• In het testament kan worden vastgelegd welke waarde er aan het legaat moet worden toegekend of hoe deze waarde moet worden bepaald. Zo kan worden bepaald dat er door de bedrijfsopvolger niet hoeft te worden afgerekend op basis van de werkelijke waarde, maar op basis van de fiscale boekwaarde. Dat scheelt een slok op een borrel.
• Ook kan er worden bepaald dat de bedrijfsopvolger de vastgestelde waarde in termijnen aan de erfgenamen mag betalen. Dit om te voorkomen dat de bedrijfsopvolger, en daarmee ook de onderneming, meteen in financiële moeilijkheden komen.

Goed (fiscaal) advies is erg belangrijk. Aan een ondernemerstestament zitten vooral op fiscaal vlak nogal wat haken en ogen. Dat geldt zowel voor de erfbelasting, als voor de inkomstenbelasting. Het is daarom raadzaam om het testament op te stellen in goed overleg met een juridisch en fiscaal adviseur (notaris, accountant, belastingadviseur). Dat voorkomt dat na overlijden de werking van het testament anders uitpakt dan de ondernemer voor ogen had!